Açık Ceza İnfaz Kurumu – Firar Sayılan Haller Ve Hukuki Sonuçları
Hükümlüler için açık ceza infaz kurumları, dış dünyaya adaptasyonu sağlayan ve kısmi bir özgürlük hissi veren, ceza infaz sürecinin en önemli aşamalarından biridir. Ancak bu "açık kapı" fırsatının suiistimali veya kurallara riayetsizlik, ciddi hukuki ve disiplin sonuçları beraberinde getirir. Peki, bir hükümlünün açık kuruma geçerken veya izinden dönerken attığı hangi adım, "firar" (kaçış) suçu olarak kabul edilir ve sonuçları nelerdir?
1. Açık Ceza İnfaz Kurumuna Nakil ve Teslim Süreleri
Açık ceza infaz kurumuna nakil, hükümlüye duyulan güvenin bir göstergesidir ve kurum görevlisi refakati olmaksızın gerçekleştirilir. (5275 S.K. m. 58) Nakil işlemleri genellikle şu üç durumda gerçekleşir:
-Kapalı kurumdan açık kuruma nakil.
-Açık kurumlar arası nakil.
-Doğrudan açık ceza infaz kurumuna alınma şartlarını taşıma
Kapalıdan açığa ya da açıktan açığa nakillerde hükümlünün yeni kurumuna teslim olması için belirli bir süresi vardır:
-Aynı İl Sınırları İçinde Nakillerde: Hükümlünün aynı gün içinde yeni kuruma giriş yapması gerekir.
-Farklı İllerdeki Kurumlar Arası Nakillerde: Kurum amirinin kurum amirinin kırksekiz saati geçmeyecek şekilde belirleyeceği süre içinde kuruma giriş yapılması gerekir.
Teslim Süresine Uymayan Hükümlü: Belirlenen bu süreler içinde açık ceza infaz kurumuna giriş yapmayan hükümlüler hakkında, izin dönüşlerinde uygulanan 5275 Sayılı Kanun’un 97. maddesi hükümleri uygulanır.
2. Firar Sayılan Haller ve Cezai Sorumluluk
Firar sayılan haller ve gecikmeler, 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 97. maddesi (İzinden Dönmeme, Geç Dönme) ve Türk Ceza Kanunu’nun 292. maddesi (Hükümlü veya Tutuklunun Kaçması) ile düzenlenmiştir.
Burada kilit nokta, "iki gün" (48 saat) sınırıdır:
“İzinden dönmeyen” veya “iki günden fazla” bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler hakkında TCK m.292’de yer alan hükümlü veya tutuklunun kaçması (firar) suçu hükümleri uygulanır.
İzin süresini “iki gün” veya “daha az” bir süre geçiren hükümlüler hakkında 5275 S.K. Madde 44/2-l. maddesi gereği disiplin işlemi yapılır. İzinli iken firar eden hükümlüye bir daha izin verilmez.
Cezai Sonuç (TCK m. 292)
-İzinden dönmeyen veya iki günden fazla geciken hükümlü hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
-TCK m. 292'ye göre adli işlem başlatılması, hükümlünün "firar" suçunu işlediği anlamına gelir.
Disiplin Yönünden Sonuçları ve Kapalı Kuruma İade
Hukuki işlemin türü ne olursa olsun, gecikmenin hükümlü hakkında ciddi disiplin sonuçları vardır:
a-İki Günden Fazla Gecikme Veya Dönmeme:
-Disiplin Cezası: 11-20 gün hücre cezası verilir (5275 S.K. 44/3-ı).
-Kurum Değişikliği: Kapalı ceza infaz kurumuna iade edilir.
-İzin Hakkı: İzinden dönmeyen veya iki günden fazla geciken hükümlüye bir daha özel izin verilmez.
b-İki Gün veya Daha Az Gecikme:
-Disiplin Cezası: 1-10 gün hücre cezası verilir (5275 S.K. 44/2-l).
-Kurum Değişikliği: Kapalı kuruma iade edilir.
3. Tekrar Açık Kuruma Ayrılma Şartları
Firar veya gecikme nedeniyle kapalı kuruma iade edilen hükümlülerin yeniden açık kuruma ayrılabilmesi mümkündür, ancak belirli şartlara bağlıdır:
Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliğinin “Kapalı ve açık kuruma iade ya da gönderme” başlıklı 12/1-b-son maddesinde “(1) Doğrudan açık ceza infaz kurumuna alınanlar dahil olmak üzere bu kurumlarda cezası infaz edilmekte olan hükümlülerden;; …b ) Firar edenler, … kapalı ceza infaz kurumlarına gönderilirler.” şeklinde düzenleme ile aynı Yönetmeliğin “Yeniden açık kuruma ayrılma” başlıklı 13/2 maddesinde “Açık kurumda cezası infaz edilmekte iken ilk kez firar edip yakalanan ve hücreye koyma disiplin cezası verilmek suretiyle kapalı kuruma iade edilen hükümlüler, disiplin cezasının kaldırılmasından itibaren Yönetmelikte aranan diğer şartlara uyduğu ve bir daha firar etmeyeceği değerlendirildiği takdirde açık kuruma ayrılabilir. Açık kurumdan ikinci kez firar eden hükümlüler hakkında ise bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendi hükmü uygulanır.” hükmü ile Yönetmeliğin “Açık kuruma ayrılamayacak hükümlüler” başlıklı 8/2-c maddesinde “ “Çocuk eğitimevleri hariç, … açık kurumlardan ikinci kez firar etmiş olanların, firar tarihinden önce kesinleşmiş olan cezaları ve koşullu salıverilme tarihine kadar kesinleşerek infazına başlanacak olan cezalarının tamamı, …Kapalı kurumlarda infaz edilir.”” şeklindeki düzenleme birlikte değerlendirildiğinde;
-Açık Ceza İnfaz Kurumundan İlk kez firar edip yakalanan hükümlünün hücre cezasını infaz etmesi, cezanın kaldırılması, tekrar iyi hal kazanması ve bir daha firar etmeyeceğine dair kanaat getirilmesi halinde açığa ayrılabileceği,
-Ancak Açık Ceza İnfaz Kurumundan ikinci kez firar eden hükümlülerin açık ceza infaz kurumuna ayrılamayacağı anlaşılmaktadır. Ancak firardan önceki cezalardan koşullu salıverilme sonrası yeni bir ceza gelirse, bu ceza için tekrar açık cezaevi hakkı doğabilir.
4. Zorunlu Nedenle Dönememe (Mazeret)
Hastalık veya zorunlu bir sebeple dönüşün imkânsız hale gelmesi durumunda, hükümlünün yapması gerekenler şunlardır (Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük m.142):
-İzin belgesiyle bulunduğu yer Cumhuriyet Başsavcılığına başvurur.
-Hükümlü, o yer kurumuna alınır ve durum, izne ayrıldığı kuruma en seri haberleşme araçlarıyla bildirilir.
-Tedavi tamamlandığında veya zorunlu neden ortadan kalktığında, hükümlü izne ayrıldığı kuruma gönderilir (gerekiyorsa dış güvenlik görevlisi nezaretinde).
-Yolda doğan zorunlu bir neden varsa, hükümlü en yakın kuruma alınır ve durum derhal ayrıldığı kuruma bildirilir.
Ancak, dönüş sırasında yolda geçecek yeterli süreyi dikkate almayan hükümlülerin, gecikmeleri durumunda, mazeretlerine bakılmaksızın haklarında disiplin işlemi yapılır.
Yargıtay 16. Ceza Dairesinin 23.02.2016 tarihli ve 2016/1218 Esas, 2016/974 Karar sayılı ilamında; “Açık Ceza İnfaz Kurumunda başka bir suçtan hükümlü olarak bulunan hükümlünün, 24.10.2012 günü saat 09.20’den itibaren 7 gün idari izne ayrıldığı, iznin bitim tarihi olan 31.10.2012 tarihinden itibaren 48 saat geçmesine rağmen ceza infaz kurumuna dönmediği, izinden dönmesi gereken 31.10.2012 tarihinden itibaren henüz iki gün geçmeden 02.11.2012 tarihinde tedavi için Araştırma Hastanesine yatışının yapıldığı tespit edildiğinden, sanığın üzerine atılı suçu oluşturmayacağı gözetilmeden, sanığın beraati yerine mahkumiyetine karar verilmesinde isabet görülmediğinden anılan kararın kanun yararına bozulmasına karar verilmesi uygun görülmüştür.”
Yargıtay'ın "Makul Gecikme" Yaklaşımı
Adli süreçlerde her durumun katı bir kurala bağlanamayacağı ilkesi gereği, Yargıtay bazı gecikmeleri "makul" kabul edebilmiştir. Örneğin, bir kararda 1 saat 45 dakikalık gecikme, hükümlünün şehri bilmemesi nedeniyle seyahatinde aksiliklerle karşılaşması beyanına itibar edilerek makul bir süre olarak kabul edilmiş ve bu nedenle verilen disiplin cezası ile kapalıya iade kararı bozulmuştur. (Yargıtay 7. Ceza Dairesinin 22/12/2014 tarihli ve 2014/32457 esas, 2014/21699)( Yargıtay 1. CD. 2016/4396 E. 2016/4072 K.) (Ayrıca bkz GNB Hukuk|BLOG)
5. Etkin Pişmanlık Hükümleri (TCK m. 293)
Firar eden hükümlünün, kaçtıktan sonra kendiliğinden teslim olarak etkin pişmanlık göstermesi halinde, cezası indirilebilir.
-İndirim Oranı: Kaçtığı günden teslim olduğu güne kadar geçen süre dikkate alınarak, verilecek cezanın altıda beşinden altıda birine kadarı indirilir.
-İndirim Şartı: Etkin pişmanlık hükmünden yararlanabilmek için hükümlünün kendiliğinden teslim olması şarttır.
-İstisna: Kaçma süresinin altı ayı geçmesi halinde cezada indirim yapılmaz.
Yargıtay 8 Ceza Dairesinin 19/06/2023 tarih ve 2022/5166 Esas 2023/4986 Karar sayılı ilamında; “Firar ettikten 2 gün sonra teslim olan sanığın cezasından etkin pişmanlık nedeniyle 5237 sayılı Kanun`un 293 üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca yapılması gereken indirimin, sanığın kaçtığı ve teslim olduğu zaman süresi dikkate alınmak suretiyle kanun maddesinde belirtilen 1/6 ile 5/6 arasında makul ve hakkaniyete uygun bir oran olarak saptanması gerekirken, 3/6 oranında indirim uygulanması sonucu fazla ceza tayini hukuka aykırı bulunmuştur “
SONUÇ:
Açık ceza infaz kurumu bir ayrıcalıktır. Gerek nakil aşamasında gerekse izin dönüşlerinde yasal süreleri aşan her bir gecikme, sadece disiplin cezası ve kapalı kuruma iade ile değil, aynı zamanda firar suçu kapsamında hapis cezası ve bir daha özel izin hakkının kaybedilmesi gibi çok ağır sonuçlarla karşılanmaktadır. Hükümlülerin bu süreçte yasal düzenlemeleri titizlikle takip etmesi, hak kayıplarının önüne geçilmesi açısından hayati önem taşımaktadır. Zorunlu bir durum oluştuğunda ise derhal en yakın Cumhuriyet Başsavcılığına veya kuruma başvurarak mazeretin bildirilmesi en doğru yoldur.
